Tâm lý đám đông trong chứng khoán là một nhánh trong lĩnh vực Tâm lý học xã hội nghiên cứu về hành vi chạy theo xu hướng đám đông của một nhà đầu tư trong quá trình tham gia chứng khoán
Theo nhà tâm lý học Gustave Le Bon: “Các đám đông luôn phải chịu những tác động trong vô thức, họ hành xử như người nguyên thủy, hành động dựa trên bản năng, giảm dần khả năng suy luận, tư duy mà chỉ cảm nhận bằng hình ảnh, hoặc bằng mối liên kết giữa các ý tưởng, họ thất thường, không kiên định và chuyển biến từ trạng thái cuồng loạn nhiệt tình nhất sang ngớ ngẩn ngây dại nhất.
Vả lại, do thể trạng của chính bản thân nó, các đám đông đó cần có một người dẫn đầu, một người thủ lĩnh, người mà có thể dẫn lối họ và tạo nên ý nghĩa cho bản năng của họ”. Do đó, cần hiểu rõ được sức ảnh hưởng tâm lý đám đông trong chứng khoán để đưa ra được những quyết định đầu tư đúng đắn nhất.
Câu chuyện ẩn dụ về tâm lý đám đông
Ngày 23/10/2012, tại hẻm núi Grand Canyon – Nam Phi, đã có hơn 270 con linh dương đã tử vong do rơi từ đỉnh hẻm núi xuống đất với nhiều nghi ngờ từ người dân về số lượng linh dương bị rơi?
Trong quá trình điều tra cho thấy đã có dấu hiệu của sự rượt đuổi trong quá trình di chuyển của đàn linh dương này. Những con số 270 con vẫn là quá lớn với khả năng này. Tại sao chúng lại chọn chạy về hẻm núi và rơi xuống vực? Và không một sách vở nào ghi chép về tập tính này của loài linh dương.
Điều bí ẩn này được bàn tán khắp nơi trong một thời gian dài, và gây sự chú ý đến nhà động vật học thuộc Đại học Cape Town – Giáo sự Bella. Ông quyết định đến nơi xảy ra thảm kịch để làm sáng tỏ sự thật về sự ra đi bí ẩn của 270 con linh dương
Sau khi quan sát kỹ lưỡng, dựa vào tập tính đàn linh dương luôn được dẫn đầu bởi con đầu đàn, ông Bella đã yêu cầu đưa con linh dương đầu đàn lúc bấy giờ về phòng thí nghiệm để thực hiện kiểm tra thị lực. Kết quả giám định được trả về một ngày sau đó với kết luận con linh dương đầu đàn này bị bệnh nặng về mắt, gần như mù lòa khi còn sống
Dựa trên kết quả này, ông Bella đã giải đáp tường tận cho người dân rằng: “Nguyên nhân dẫn đến thảm kịch là do loài linh dương có tập tính di cư theo đàn hằng năm vào mùa thu, mỗi đàn sẽ có một thủ lĩnh dẫn đường. Theo như kết quả khám nghiệm, con đầu đàn của đàn linh dương này có bệnh nặng về mắt và không thể phát hiện ra địa hình hẻm núi sâu trước đó và vội vàng lao đến, dẫn đến cả đàn lao theo và rơi xuống vực. Đây chính là một câu chuyện thương tâm khi mù quáng chạy theo đám đông”
Sức ảnh hưởng của tâm lý đám đông trong chứng khoán đối với thị trường
Trong thị trường chứng khoán, tâm lý đám đông (hay còn gọi là herd mentality) được xem như là một chất kích thích có thể đẩy thị trường rơi xuống một đáy mới hoặc tạo nên một đỉnh cao hơn đỉnh trước đó
Khi thị trường mất đi trên 10% trong một đến hai phiên giao dịch, điều đó có nghĩa là một đợt sụp đổ trong thị trường chứng khoán đã được hình thành. Điều này khác biệt hoàn toàn với một đợt điều chỉnh, khi mà thị trường mất đi ít hơn hoặc bằng 10% trong một giai đoạn (thường kéo dài khoảng vài ngày)
Một trong những khả năng dẫn đến một đợt điều chỉnh của thị trường là do một vài sự kiện tạo ra nỗi sợ hãi khiến các nhà đầu tư liên tục và bất chấp bán ra bằng mọi giá. Sự sụp đổ giá trong chứng khoán này có thể lan rộng sang các loại tài sản khác và tồi tệ nhất là ảnh hưởng xấu đến toàn bộ nền kinh tế
Đáng mừng là, nhà đầu tư chứng khoán không nhất thiết phải là một nhà phân tích tài chính hay một nhà kinh tế học để có thể nhận đinh toàn bộ diễn biến đang xảy ra do tâm lý đám đông trong chứng khoán. Nhưng, các nhà đầu tư phải chắc chắn một điều rằng, thị trường chứng khoán và nền kinh tế là hai lĩnh vực khác biệt trong ngắn hạn.
Trong hoàn cảnh nền kinh tế bất ổn, thị trường chứng khoán vẫn có khả năng tăng điểm mạnh mẽ, vì những nhà đầu tư khổng lồ thường đặt cược nguồn vốn của mình cho tương lai. Vì họ cho rằng chuyển biến xấu này là do tâm lý đám đông đông trong chứng khoán tạo ra nên họ sẽ đẩy mạnh mua vào, vô tình làm tăng giá cổ phiếu.
Hoặc khi tin xấu đột ngột xuất hiện, đẩy mạnh bán làm cho những nhà đầu tư mới, chưa có nhiều kinh nghiệm cũng gấp rút bán ra theo và chịu tổn thất. Còn những nhà đầu tư lớn lại thu về được với giá hấp dẫn cùng mức lợi nhuận cao
Dựa trên nhiều yếu tố, phổ biến như cung và cầu giữa người mua và người bán mà tốc độ di chuyển của thị trường chứng khoán di chuyển rất nhanh chóng.
Khác với các nhà đầu tư theo hướng dài hạn, những nhà đầu tư ngắn hạn thường đặt niềm tin vào sự biến động của giá dựa theo biểu đồ phân tích kỹ thuật thay đổi giá mỗi ngày (hay còn gọi là daily price swings). Đối với những nhà đầu tư chứng khoán tại thị trường Việt Nam, đây có thể xem là sở trường khai thác được đón đầu học tắt của họ.
Đáng buồn là, khi tâm lý đám đông trong chứng khoán xuất hiện, các phương pháp phân tích kỹ thuật thường mất đi gần như hoàn toàn tác dụng của nó. Phân tích cơ bản có thể dẫn lối nhà đầu tư dài hạn thu về một khoản lợi nhuận khổng lồ khi tâm lý đám đông trong chứng khoán dẫn đến bán lỗ cổ phiếu chuyển sang cảm xúc hưng phấn cao độ khi mà họ đạt được thành công trong quá trình bắt “đáy” của thị trường (còn gọi là market bottom), thời điểm mà giá cổ phiếu hạ xuống rồi hồi phục hình thành một đỉnh cao hơn trước đó. Điều này được chứng minh được chứng minh trong bài học đắt giá sau đây
Bài học đắt giá về tâm lý đám đông trong chứng khoán
Bài học rút ra từ chính thị trường chứng khoán Việt Nam vào tháng 4/2022 vừa qua với đợt lao dốc mạnh nhất trong lịch sử, tình hình này xảy ra sau các vụ bắt giữ và khởi tố hàng loạt doanh nhân – viên chức. Từ đỉnh vào ngày 4/4/2022 tới ngày 17/5/2022, thị trường chứng khoán tại Việt Nam ghi nhận sự “bốc hơi” của gần 380 điểm, tương đương với 25%, cụ thể từ đỉnh 1,55 điểm lao dốc con 1,145 điểm. Tính riêng ngày 25/4, thị trường chứng khoán Việt Nam đã mất hơn 68,31 điểm
Vào ngày 24/4/2022, truyền thông ước tính chúng ta đã mất 34,6 USD số vốn hóa thị trường chứng khoán sau hơn 2 tuần giao dịch. Chi tiết, phiên ngày 7/4/2022 đến 22/4/2022 vốn hóa thị trường ghi nhận giảm 794,033 tỷ đồng, tương đương với 34,6 tỷ USD (giảm 9,92%) xuống 7,21 triệu tỷ đồng. Đến ngày 29/4/2022, ước tính thị trường chứng khoán Việt Nam vốn hóa đã mất đi 40 tỷ USD
Tình trạng này diễn ra, chính bởi vì tâm lý đám đông trong chứng khoán mà các nhà đầu tư không đủ bản lĩnh, thiếu sự phân tích khi thấy những nhà đầu tư khác bán tháo ra thị trường. Dẫn đến chính họ phải chịu rủi ro cao khi “cắt lỗ” ngay tại đáy
Trên đây chính là bài học đắt giá dành cho các nhà đầu tư về tâm lý đám đông trong chứng khoán nói riêng và trong những lĩnh vực đầu tư tài chính khác nói chung mà tamlygiaodich gửi gắm bạn đọc. Bạn phải hiểu rằng, không phải tại thời điểm nào số đông cũng luôn luôn đúng. Bạn cần có lập trường, sự quan sát và bản lĩnh để đưa ra quyết định an toàn nhất trong quá trình tham gia đầu tư.
